Yıqbı, Kavkazıl yeşemiş voxhe. Manbı avalıyne dövrule Dağıstanıliy (R.F) Azarbaycanıl voxhe vuxha. Co, cone milletinbışı`ıle "yıqbı" eyhe, mane kalmaynab mə`ına "şı suvaynbı" , "şı mellet" eyhen vodun. Yıqbışın say, həşte 70 azır. vodun. Yıqbışın 10 azırıle hexxanbı yeşemiş voxenbı Urusat, Dağıstanne Rutul rayone, Samurne o`one surak. Yıqbı, Dağıstanne Babayurt rayone, Məhəcg`ala şahare, Derbente, Kizlyareyiy menni ç`akıne Urusatne şaharbişeyib yeşemiş voxhenbı. Azarbaycanıl yıqbı yeşemiş voxhenbı G`axne, Zakatalayne, Belakanne rayonbışıl, sa həməxbıb Bakı, Gəncə, Sumqaitneyiy Şekiyne şaharbişe.
Yıqbışda miz, Lezgi mizaşıne gruppays naxsko-dağıstanne g`anadıs kavkazne aileys aidba vobna. Yıqbışda miz arçinaşıne, xinalugbişde, udinaşde, lezginaşde, tabasaranaşde, agulaşde, rutulaşde, krızaşde, buduxaşdi mizaşıka sana lezgi gruppayne dağıstanne mizaşıs aidba vobna. Enti k`anedın mizyar yıqne mizeys inbı vodunbı: rutulaşda, krızaşda, buduxaşda. Mizeka 3 dialekt vodun: suvagılbişın, gelmets`bişın va sap`unceşın.
Yuşan ha`ame yıqbışe cone mizeı`le "yiqsum" eyhe. Elmi mizel oyk`anan "ts`əxna miz. Avalıyne vaxtbışıle yıqbışla otk`uniy ıxhayn. Sassa alimaşıne fıkırıka gora, avalıyne Alban otk`uniyne kokal, yıqbışda miz vuxha va man otk`uniy Kavkazıl işlemiş ıxhayn IX əsırne q`omakame. İslam din k`adiyle qiyğa mane regione Ts`axure (manke - elmi va madani markaz, paytaxt lagstanna). Vazir Nizam-al Mulkne əmırıka gora 1075 senıl ts`ettiyn islamın ali maktab Kavkazıl - medrese alyav`u, ma`ad ərəbne mizele, ts`əxne mizelk`a tərcümə hi`iynbı "Muzaniyn kompendium" (islam dinin g`ayda va g`anunbı) "İmam Şafiliyn kitab" (İsmailna Kuraniy mançın tafsirbı).
Şenke ts`əxna miz g`avxhes voxhenaniy gırgıne yıqbışde xivaşe. G`iyniyne yiğıl, yıqbışka vodunbı məxdun xivar, yiqsum bıkırba yik`el hivxhanav`u. İlisuyne va Sarıbaşne xivaşe ts`əxne mizel yuşan ha`a deş. Ezgiliyne, Müxəxne, Zarnayne xivaşe yuşan ha`anbı k`ılba.
1934 senıl professor A.N. Genkoyn latın grafikayne bazal ts`əxne mizeys əlifba otk`un. Q`iyğaled kavkazşünas va türkılog S.A. Cəfərove otk`uniynbı kitabbı yıqbışde maktabbişıs, va mançın gellesınbı çap hi`iynbı. 1934 le 1938 senbışıl maktabbişe yedıne mizel ılğecu darsbı. 4 senıle kiyğa darsbı huvuyiy, kitabbı g`aykiy ilyoyzaran. 1990 senıl yıqbışın otk`uniy kirill grafikayne bazal giyğalan. Man alifba oyk`anan kavkazşünas, f.e.d. Q.X. İbrahimove. Manqve ali va orta maktabişıs kitabbı otk`un. Azarbaycanıl ts`əxna miz latın grafik`ayne bazal ılğə.
