IX -esıre Zakataleqa sayahatciy Fon-Potto arı. Manqve Zakatalayne tabiatne hək`e inyaxüd otk`un : ine cıgabişene sıxne ç`alagbişeka ittecune insanı`le ç`akın xekaşın, ts`abılen, ərək`ən, ç`ovan, mik`ən yuvar g`aces, mane yuvaşıne ərençe ılğən xurune xhanbişin şırıltıbı, suvan ç`akıne deryahbışin uğultubu g`ayxhes, in karbı g`acu g`ayxhıme insanın nafas aqqaqa giyğal, hucome ehesda axva. İne cıgayn tabiat g`acu mat ıxhayne səyahatçe, cune kitabın xılece səifabı , mane cıgabişe g`acuynçıne hək`e oyk`an.
Kafkazne tabiatın insanara cəlb ha`a. İne cıgabişın tabiat geed uftanın vodun. İnyane mətne, serınne havayke insane cıgarbı dyats`esın nafas alyat`a.Yiqbı azır senbı vod Kavkazne uftanne tabiatıl yeşemiş voxhen. Dağıstanıl yiqbı yeşemiş voxhenbı Samur damayne oone surak, 2000-2500 metr axtıvale dumaybı giyğal, mane cıgabişe ç`alagbı geed kılda kızaxxa. Mani cıgabişene dumaybişıl geed uftanın t`et`bı, ok`bu aleyle kukuot, yonce, g`oymaderan romaşk`a.
Azarbaycanın tabiat Dağıstanne tabiatıle sıkılda curayda vodun. Yiqbişe "Gal" eyhen Alazan damayne hik`iy`alla ç`akın xekan, ərək`ən, ts`abılın, valesın mık`ən yuvara vodunbı. İnyane ç`alagbişe bə`ənats`ara, syobı, g`artalar, çalağanarıd exhenbı. Zakatalayeyiy İlisve dövlet g`oruxbud vodunbı. Uftanne tabiatın, mətne havayn, micagne istirahat markazbişe ine regioneqa turistar ablya`anbı. İnya`ad xətda milletbı yeşemiş exhe: yiqbı, azarbaycanlıbı, avarar, rutulbı,lezgibı, lakbı, udinar, urusar, gurcubı.
