Xebne dinin ilyekkan cıga

Zərdüştaşın, xristianaşın sayıd musulmaneşın mane dinbışın nubatın sana-sançıs cıga qovuna. Mane dinbışın yiqbişdi ı`mrıne gırgıne sayfabişe çin iz g`aletçuyn.

Avalıyne vaxtıl yiqbişe ts`ayıs inyam ha`a ıxha. Mane dinin inancbı yiqsumul sassa ritual ədatbışe axuynbı, k`ın g`aysıre, g`arğışbışe. Masalan, "Al duvag`ık ts`a q`ixan", "Vereq`ena q`k`a`lla".

Mane zardüştaşıne dinıle xətta abidəbıd axuynbı. Yiqbişdi Mamruxni xivee ç`iyene idagna Spenta - Armaytiyna məbədıb vobna. Mana g`alayne ab vob, vucub  gırgaleni formaylib. Sapunciyni xivene k`ane zərdüştaşıke axuyn xarabad vodun. Həşde mançı`ıle şeyt`an g`ala eyhe. Halasqarne xivee ts`a idara ha`ane "Aşa Vaxuşta" donane idagıne mə`bədın xarababı vod, Yuxarı Çardaxlarne xivee "Nşatra Vairya"  donane xəəni idagın məbədın xarababı g`aces exhe (xivın do - Yuxarı Çardaxbı - Nşatra, yeyid Çatra doyuke k`ıxha). Zərdüştaşıne davamçeşe, sa "xərna" idag, vanqvune əmre dünye idara ha`an yixhıyre "tsa" idagaşıne vuxhaysniys inyam ha`a.

313-de sen yiqbişe xristian din q`abul ha`u. IV-VII əsırbışe Kavkaz Albaniyeyna yugna, gucnana dövur vuxha. Mane ölkayn din xristianlıg ıxhayka gora, məbədbışdi, kilsəbışdi aliiys xəbna cıganiy hole. İne cıgabişe həşdilqame xətda yisseyne albanaşıne kilsabışın xarababı (k`odiybı) axu. Ləkitne xive alyav`una "Yığıble kilsə" donan cıga, mane dövrune tikilibişis aidda vodun. Həşde mane cıgabişin xarababı axu, maqaalimariy, turistar havayk`an. G`umne xiveyib V-esrıs aidna kilsayna bina vobna.

Yiqbişin islam q`abul hi`iygırgınyanga sa g`aydal deş ılğecu: Azarbaycan voxhene yiqbişe VIII esrne q`ombişe, Dağıstanıl voxhene yiqbişe X-XI esreislam q`abul ha`u. Azarbaycaneyiy, Dağıstanıl yiqbi voxhene cıgabişe islamne dinis aidın xətta abidabı axu. Dağıstanne Ts`axur, Mişleş, Gılmets`ne xivaşe manzikbıyiy minarabı alya`as huvuna əmır avaykı, ərəbne mizel kufi xatt`ıka opk`un vuxha. Azarbaycanıl İlisu, G`alal, Sap`unciyne xivaşe, XVII, XVIII, XIX esırbiş ali`iyn manzikın binabı vod.

Yiqbı voxhene cıgabişe ziyaratbıd xəttabı vod.